Verslag Workshop Hedendaagse koormuziek o.l.v. David Hurley, 11 februari 2023

door: Ineke Temming

Op zaterdag 11 februari 2023 woei er een frisse wind door de Oud-Katholieke schuilkerk aan het Bagijnhof in Delft. Geen barokmuziek, geen klanken uit de klassieke of romantische periode, maar vijf recente koorwerken galmden door de gewelven. Vooraf ontvingen de deelnemers een videoboodschap van de componisten met een toelichting op hun composities. De nieuwe muziek had een magische uitwerking, zowel op de zangers als op workshopleider David Hurley. Hoewel het koud was in de kerk, leek het alsof de lente al in de lucht hing. De sfeer was vrolijk.

Om de kou uit onze stramme ledematen te verdrijven, liet David ons een hilarische warming-up-oefening doen. Hij geeft in Engeland ook les aan jonge koorzangertjes en dit is een favoriet. Er kwam een heleboel geschud van handen en voeten bij kijken en als finale klonk de yell ‘rubber duck!’
De stemming zat er hierna goed in.

Simpel en transparant
We begonnen met Indelible, miraculous van Judith Weir (geb. 1954). In haar toelichting noemt zij de compositie een ‘eenvoudig’ werk. Maar een lied dat simpel klinkt is niet per se gemakkelijk uit te voeren, zo bleek. Indelible, miraculous is een toonzetting van een ontroerend gedicht van de Engelse dichteres Julia Darling, die jong overleed. De boodschap is dat wij allen onuitwisbare sporen nalaten, we zijn allemaal belangrijk. Het ‘we all matter’ echoot in het laatste (ritmisch lastige) deel door alle partijen. Weir koos deze tekst middenin de coronatijd, waarin velen dierbaren verloren.
De melodie klinkt in eerste instantie ‘vreemd’, tonaal zwevend. In de harmonie zitten veel dissonanten. Zelfs het slotakkoord, op het mantra-achtige ‘we are all HERE’, klinkt niet als een echte afsluiting. David spoorde ons aan goed op de aanwijzingen van de componist te letten. ‘Iedere notatie boven de notenbalk betekent allereerst: ‘opletten!’ Een transparant stuk als dit moet je volgens hem heel precies zingen. Ook ‘verticaal lezen’ is belangrijk, d.w.z. dat je rekening houdt met de andere partijen. Toen we het stadium van ‘nootjes zingen’ gepasseerd waren,  kwam de betoverende sfeer aan de oppervlakte. ‘Een partituur is als een foto van een mooi landschap’, zei David. ‘Laat de luisteraars niet de foto zien, maar laat ze het levende landschap ervaren.’

Kolkende zee van klanken
Het tweede lied, A Gaelic Blessing van Cecilia McDowell (geb. 1951), was van heel andere aard. Het is gebaseerd op een ‘traditional folk charm’. McDowell wilde de muziek een extra Schots tintje geven, omdat het stuk een opdracht was van Edinburgh University. Ze deed dit o.a. door het veelvuldige gebruik van ‘Scottish snaps’. Dit zijn ritmische elementen waarbij een zestiende noot gevolgd wordt door een gepuncteerde achtste noot, een soort hikjes of snikjes in de melodie. Om deze ‘folky feel’ tot uiting te laten komen, moesten we zingen alsof we aan het improviseren waren.
A Gaelic Blessing is een rijke compositie waarin veel gebeurt. De stemmen imiteren elkaar voortdurend, als echo’s in de Schotse bergen, waardoor de tekst vaak niet synchroon loopt. De melodie wisselt af en toe van stemsoort en de ‘snap’ springt van de ene naar de andere stem. Alle partijen zingen soms ook lange begeleidende noten op ‘ah’ of ‘mmm’. De dissonanten zijn niet van de lucht. Het is soms één kolkende zee van klanken. Om de stijgende of dalende lange noten zuiver te houden, liet David ons aan het contragewicht van een lift denken: stijgt de lift, dan daalt het contragewicht en vice versa. Het resultaat was niet slecht, maar dit is echt een lied dat om veel repetities vraagt.

Wonderschoon miniatuurtje
Met het derde stuk, Under the Starlight, waren we terug in de kersttijd. Deze kleine christmas carol (30 maten) is een compositie van Oliver Tarney (geb. 1984), een collega van David Hurley op Winchester College. De tekst is van een andere collega, docente Engels Lucia Quinault (geb. 1969). In twee regels wordt de essentie van Christus beschreven: in armoede en uit pijn geboren, maar een bron van vreugde. Het wonderschone miniatuurtje dateert uit december 2020, toen er een einde kwam aan de eerste lockdown en kerstvieringen in de kerk weer mogelijk werden. Bij wijze van kerstcadeautje stelden de makers de carol gratis beschikbaar.
Van de vijf stukken was dit voor het oor het meest traditioneel. Misschien kwam het daardoor dat we juist dit lied uiteindelijk puntgaaf wisten uit te voeren. David vestigde vooral de aandacht op de interpunctie: bij een punt of komma haal je adem of las je een ‘glottal stop’ in, zodat er een kleine ruime ontstaat tussen de woorden. Toen we de carol aan het eind van de middag, op ons eigen verzoek, nog een keer zongen ging de gewenste ‘glottal stop’ tussen ‘on the straw’ en ‘a baby boy’ perfect. David danste bijna van vreugde: ‘Ze doen wat ik heb gezegd!’

Less is more
Toen was het de beurt aan de jongste componist, de Est Pärt Uusberg (geb. 1986). Hij schreef zijn Muusika al in 2008, toen hij nog maar 22 jaar oud was. Het is een van zijn eerste koorcomposities. In de toelichting bekent hij dat hij zich er een beetje voor schaamde, want hij vond het zelf te simpel. Des te meer verraste het hem dat juist dit werk internationale bekendheid verwierf. Waarschijnlijk een kwestie van ‘less is more’? Het heeft de structuur van een ‘gewoon’ liedje, met coupletten en een refrein. In de tekst, een prachtig gedicht van de Estse dichter Juhan Liv (1864-1913), wordt het ontstaan van muziek in de harten van mensen in verband gebracht met de ‘oorspronkelijke harmonie’ die nog steeds overal in verborgen zit. Zoals in verre melkwegstelsels, zonneschijn, een bloemetje, de zang van een moeder. ‘Of in tranen’, in het Ests: ‘või silmavees’. Op deze twee woorden wordt het simpele, maar o zo ontroerende refrein gezongen. De vrouwen zingen de  melodie (met hartverscheurende dissonanten erin), de mannen zingen er lange noten onder. De muziek zwelt dramatisch aan en neemt weer af, als een muzikale huilbui. Toen de sopranen op Davids advies wat meer ‘cashmere’ hadden toegevoegd aan hun ‘tweed’, werd dit lied, wat mij betreft, het hoogtepunt van de middag. En daarin was ik niet alleen: ‘What a lovely, lovely piece!’

Meeslepend en opwindend
Tot slot zongen we een kerkelijk lied van Nederlandse bodem: het Magnificat van Hayo Boerema, componist en organist van de Rotterdamse St. Laurenskerk. Deze ‘lofzang van Maria’ maakt in de Rooms-Katholieke liturgische traditie deel uit van de vespers en in de Anglicaanse kerk van de Evensong. Een braaf stuk? Nee, het blaast je van je stoel! ‘Maria gaat helemaal los!’, riep iemand.
Het meeslepende en opwindende karakter ontleent het deels aan de kleurrijke melodie en harmonie, maar vooral aan de gewaagde, soms bijna jazzy, ritmische structuur. Er is een voortdurende wisseling van maatsoorten. ‘Denk niet dat je te volwassen bent om de telling boven de balk te schrijven’, drukte David ons op het hart. Het stuk begint in 2/2 maat en dat verleidde ons tot een houterig marstempo. Fout, we moesten de ‘flow’ erin houden. De triolen vereisten enige oefening, we hadden de neiging de tweede tel te lang aan te houden. Ritmisch het moeilijkste deel was de zin ‘he has scattered the proud in the imaginations of their hearts’, waar Boerema, heel ingenieus, aan ‘tekstuitbeelding’ heeft gedaan. De maatsoort gaat van 3/4 naar 12/16 (wat tot een enorme accelleratie leidt) en het ritme wordt syncopisch. Je ziet de hoogmoedigen als het ware door elkaar geschud worden. Wat een spetterende finale van een heerlijke middag!

Volgende workshop: 15 april 2023
Het Magnificat van Boerema maakt nieuwsgierig naar zijn Nunc Dimittis, dat in de workshop van 15 april op het programma staat. Dan zingen we ook: Leaf from leaf Christ knows (Judith Weir), A Prayer of St Columba (Cecilia McDowell), The Wise Men and the Star (Oliver Tarney) en een compositie van een andere ex-King’s Singer, Philip Lawson: If Music Be the Food of Love. Komt allen, het is echt genieten!